Friday,Apr 19
Το Εδώ και Τώρα είναι ένας όρος που χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δώσουμε έμφαση σε αυτό που συμβαίνει στην παρούσα στιγμή, στον συγκεκριμένο χρόνο και χώρο.
Η ικανότητα του να παραμένουμε σε επαφή με αυτό που συμβαίνει στο Εδώ και Τώρα, χωρίς να το κρίνουμε, να το διαστρεβλώνουμε ή να το αποφεύγουμε, θεωρείται πολύ σημαντική για τη λειτουργικότητά μας και την ποιότητα της ζωής και των σχέσεών μας.
Κατέχει έτσι μια θέση κεντρικής σημασίας στην σύγχρονη ψυχολογία και αποτελεί ένα πολύτιμο εργαλείο για την προσωπική ανάπτυξη και την αποκατάσταση της ψυχικής υγείας.
Τη συναντούμε, τόσο σαν έννοια όσο και σαν θεραπευτικό εργαλείο, σε αρκετά μοντέλα ψυχοθεραπείας όπως η ψυχοθεραπεία Gestalt, η Υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, η Προσωποκεντρική, το Mindfulness κ.α.
Ασφαλώς, η ικανότητα αυτή και οι τρόποι να την καλλιεργούμε δεν περιγράφηκαν πρώτα από την επιστήμη της ψυχολογίας. Η σημασία του να ζει κανείς στο παρόν έχει τονιστεί διαχρονικά τόσο στην παγκόσμια ποίηση και λογοτεχνία, όσο και σε αρκετά φιλοσοφικά και θρησκευτικά συστήματα (Στωικοί, Υπαρξισμός, Heidegger, Ζεν Βουδισμός, Ταοισμός κ.α.).
“Η ικανότητα του να παραμένουμε σε επαφή με αυτό που συμβαίνει στο Εδώ και Τώρα, χωρίς να το κρίνουμε, να το διαστρεβλωνουμε ή να το αποφεύγουμε, είναι πολύ σημαντική για την ποιότητα της ζωής μας και των σχέσεών μας.”
Τι είναι αυτό όμως που την κάνει τόσο ιδιαίτερη και άξια προσοχής;
Ο Fritz Perls, ιδρυτής της ψυχοθεραπείας Gestalt, έλεγε ότι στις διαλέξεις του έχει έναν και μόνο στόχο: να μεταδώσει έστω κάτι από το νόημα της λέξης “τώρα”.
“..Για εμένα, τίποτα δεν υπάρχει εκτός από το τώρα: Τώρα = Εμπειρία = Επίγνωση = Πραγματικότητα.”
Ο Perls χρησιμοποιούσε συχνά τη φράση “Lose your mind and come to your senses” προτρεποντας ουσιαστικά τους ανθρώπους να αφήσουν πίσω το μυαλό τους (τις σκέψεις, τις φαντασίες και τις αφηγήσεις στις οποίες καταφεύγουν για να αποφύγουν την πραγματικότητα) και να έρθουν σε επαφή με τις αισθήσεις τους (αυτό που αντιλαμβάνονται και τον τρόπο με τον οποίο το αντιλαμβάνονται – την ποιότητα των αισθήσεών τους).
Υπογράμμιζε ότι είναι απαραίτητο να είμαστε σε επαφή με το “Τώρα”, αν σκοπεύουμε να ζούμε μια ζωή βασισμένη στην πραγματικότητα και όχι σ’ αυτό που σκεφτόμαστε, φοβόμαστε ή φανταζόμαστε ότι θα συμβεί.
Γιατί “δραπετεύουμε” από το παρόν και τι αποτελέσματα έχει αυτό;
Υπάρχουν πολλοί λόγοι που καταλήγει να ζει κανείς λίγο ή πολύ αποσυνδεδεμένος απ’ το παρόν: οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια , η ανάγκη για προγραμματισμό, ψυχολογικές καταστάσεις όπως το τραύμα κι η μετατραυματική διαταραχή (PTSD), η κατάθλιψη, το άγχος κ.α.
“Αν νιώθεις θλιμμένος, ζεις στο παρελθόν. Αν είσαι ανήσυχος, ζεις στο μέλλον. Αν είσαι γαλήνιος, ζεις στο παρόν.”
Όταν ταξιδεύω στο παρελθόν ή στο μέλλον -όταν αποκόβομαι απ’ το παρόν- τότε βάζω εμπόδια στην επαφή μου με τους άλλους και με αυτό που συμβαίνει τώρα. Είναι μια μορφή αποφυγής της παρούσας εμπειρίας.
Σαν αποτέλεσμα:
γίνομαι λιγότερο λειτουργικός σ’ αυτό που έχω μπροστά μου να διαχειριστώ, καθώς επενδύω την ενέργειά μου κάπου αλλού.
βιώνω μια εσωτερική ένταση στο σώμα μου
απομονώνομαι απ’ τους άλλους, καθώς δεν φέρνω τον πραγματικό μου εαυτό στο προσκήνιο αλλά παραμένω πίσω στο φόντο.
στερώ από τον εαυτό μου τη δυνατότητα να αναγνωρίσω και να καλύψω αποτελεσματικά τις ανάγκες μου: δεν βιώνω ικανοποίηση
ζω στο μυαλό μου, αποκομμένος απ’ το σώμα, τις αισθήσεις και την πραγματικότητα γύρω μου.
στερώ από τον εαυτό μου τη δυνατότητα να μάθω και να εξελιχθώ μέσα από τις εμπειρίες μου.
Πώς μπορεί να βοηθήσει η θεραπεία;
Στη θεραπεία Gestalt η έμφαση στο Εδώ και Τώρα σχετίζεται με μια έννοια που λέγεται “το συνεχές της επίγνωσης”. Ο όρος αυτός πρακτικά αναφέρεται στην ικανότητα του ανθρώπου να παραμένει σε επαφή με την παρούσα εμπειρία, όπως αυτή ξετυλίγεται. Όσο λιγότερες διακοπές – όσο λιγότερες “αποδράσεις από το παρόν” – έχει αυτή του η διαδικασία, τόσο περισσότερες δυνατότητες έχει να τοποθετηθεί αποτελεσματικά σ’ αυτό που συμβαίνει (να αναγνωρίσει τις ανάγκες του, να εκφραστεί και να δράσει δημιουργικά, να συνδεθεί με τους άλλους, να βιώσει ικανοποίηση κλπ.)
Ο θεραπευτής Gestalt προσκαλεί συχνά τον θεραπευόμενο να παρατηρήσει το βίωμά του στην παρούσα στιγμή, τον τρόπο που ο ίδιος συμμετέχει στην εμπειρία του, αλλά και το πώς συνδέονται όλα αυτά με το παρελθόν και την προσωπική του ιστορία.
Κατά τη θεραπευτική διαδικασία, μαθαίνουμε σιγά σιγά να παρατηρούμε με περιέργεια και αποδοχή τους τρόπους με τους οποίους δραπετεύουμε από την παρούσα στιγμη. Τι προηγήθηκε αυτής της φυγής; Τι αισθανθήκαμε όταν συνέβη αυτό και πού εντοπίζουμε αυτή την αίσθηση στο σώμα μας;
Η ίδια αυτή η συνειδητοποίηση του τι μας εμποδίζει να παραμείνουμε στο παρόν είναι το πρώτο βήμα για να διαχειριστούμε τη δυσκολία μας.
Ο θεραπευόμενος παρατηρώντας πώς βιώνει αλλά και πώς συμμετέχει ο ίδιος στην εμπειρία του ανακαλύπτει σταδιακά πιο υγιείς εναλλακτικές επιλογές. Αποκτά τη δυνατότητα να διαχειρίζεται καλύτερα αυτό που συμβαίνει, να βελτιώσει τις σχέσεις του, και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να ανταποκρίνεται στη ζωή, όπως αυτή ξεδιπλώνεται.
Το “Εδώ και Τώρα” σαν θεραπευτικό εργαλείο
Η πρόσκληση να επικεντρωθούμε στο παρόν δίνει ζωντάνια στη θεραπευτική διαδικασία και παρέχει ένα πλούτο πληροφοριών για τον θεραπευόμενο και τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους.
Ο Irvin Yalom, ένας πολύ σημαντικός υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας, γράφει τα εξής:
“Το Εδώ και Τώρα είναι η μεγαλύτερη πηγή θεραπευτικής δύναμης, η πρώτη ύλη της ψυχοθεραπείας, ο καλύτερος φίλος του θεραπευτή (επομένως και του θεραπευόμενου).”
Το Εδώ και Τώρα στην περίπτωση αυτή αναφέρεται σε αυτό που συμβαίνει κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, εδώ (στο συγκεκριμένο γραφείο, στη σχέση, στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου) και τώρα (στην προκαθορισμένη ώρα του ραντεβού).
Οι λόγοι που δίνει τέτοια έμφαση στην υπαρξιακή αυτή συνάντηση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου είναι δύο:
α) η σπουδαιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, καθώς και το ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που έρχονται για θεραπεία συνήθως αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις σχέσεις τους,
β) το γεγονός ότι η θεραπευτική σχέση είναι ουσιαστικά ένας κοινωνικός μικρόκοσμος: τα σχεσιακά μοτίβα θα εκδηλωθούν αργά ή γρήγορα και στην ίδια τη σχέση θεραπευτή-θεραπευόμενου.
Η διαφορά με αυτό που συμβαίνει εκτός του θεραπευτικού χώρου είναι ότι εδώ ο θεραπευόμενος υποστηρίζεται να ανακαλύψει νέες εναλλακτικές επιλογές και τρόπους να σχετίζεται, και ουσιαστικά να βιώσει μια επανορθωτική εμπειρία.
“Ο θεραπευόμενος παρατηρώντας πώς βιώνει αλλά και πώς συμμετέχει στην εμπειρία του ανακαλύπτει σταδιακά πιο υγιείς εναλλακτικές. Αποκτά τη δυνατότητα να διαχειρίζεται καλύτερα αυτό που συμβαίνει, να βελτιώσει τις σχέσεις του, και να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη στην ικανότητά του να ανταποκρίνεται στη ζωή, όπως αυτή ξεδιπλώνεται.”
Ανοιχτοί στην εμπειρία = ανοιχτοί στη ζωή
Η δέσμευση του να είναι κανείς σε επαφή με αυτό που συμβαίνει στο παρόν είναι ταυτόσημη με τη δέσμευση του να ζει. Συνεπάγεται την ελευθερία του να είναι ο εαυτός του και να επιλέξει το δικό του τρόπο να υπάρχει (Naranjo, 1971).
Στην ψυχοθεραπεία Gestalt, η επικέντρωση στο Εδώ και Τώρα πάει χέρι-χέρι με την επίγνωση αυτού που συμβαίνει, την εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας, την ανοιχτότητα στην επαφή και στην ίδια τη ζωή.
Το παρελθόν δεν είναι πια μαζί μας και το μέλλον δεν έχει έρθει ακόμα: το μόνο που υπάρχει στην πραγματικότητα είναι το παρόν. Και είναι δική μας η επιλογή να αποδεχτούμε και να αγκαλιάσουμε αυτή την πραγματικότητα ή όχι.
Αν η απάντηση στο παραπάνω δίλημμα είναι “ναι”, τότε οι παρακάτω σκέψεις ίσως φανούν χρήσιμες στον αναγνώστη. Τον προσκαλούμε να τις εξετάσει και να τις προσαρμόσει σε μια δική του κοσμοθεωρία του πώς είναι να ζεις στο “Εδώ και Τώρα” (Naranjo, 1971) :
